Những anh hùng trẻ trên sân khấu Tuồng – Khi tuổi xuân hóa thành bất tử 

Lịch sử Việt Nam là bản hùng ca bất tận về ý chí quật cường, lòng yêu nước và tinh thần bất khuất của bao thế hệ người Việt. Trải qua muôn trùng thử thách, từ những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm đến những cuộc đấu tranh giành độc lập, dân tộc ta đã sản sinh ra biết bao bậc trung thần nghĩa sĩ. Xen giữa những vị tướng tài ba và những bậc quân vương lỗi lạc, còn có những người anh hùng tuổi trẻ nhưng chí lớn ngút trời, sẵn sàng hy sinh cả tuổi xuân để viết nên trang sử vàng son. 

Họ, có kẻ cầm gươm xông pha giữa chiến trường, cũng có người lặng lẽ hy sinh giữa chốn tù lao. Họ có thể là những trang thiếu niên chưa tròn đôi mươi, nhưng lòng trung nghĩa, ý chí đấu tranh lại rực rỡ hơn muôn vạn hào kiệt. Và chính tuồng, loại hình sân khấu dân tộc thấm đẫm tính bi hùng, đã tái hiện những nhân vật ấy một cách sống động hơn bao giờ hết để thế hệ sau mãi mãi khắc ghi.

Những anh hùng trẻ tuổi trong lịch sử, họ là ai? 

Từ thời phong kiến đến thời cách mạng, hình tượng những anh hùng trẻ tuổi đã trở thành biểu tượng cho hào khí và tinh thần dân tộc bất khuất. Trần Quốc Toản, khi mới 16 tuổi, đã giương cao lá cờ “Phá cường địch, báo hoàng ân”, đem quân đánh giặc với lòng trung nghĩa sục sôi. Đến thời kỳ kháng chiến, biết bao thanh niên Việt Nam tiếp bước con đường ấy, từ Nguyễn Văn Trỗi, người anh hùng ngã xuống với lời thét vang trời: “Hãy nhớ lấy lời tôi: Đả đảo đế quốc Mỹ! Hồ Chí Minh muôn năm!”, đến Lê Viết Thuật, người chiến sĩ cách mạng dám từ bỏ tất cả – tình thân, tình yêu, thậm chí cả khuôn mặt của mình để bảo vệ lý tưởng. Dù ở bất cứ thời đại nào, những con người ấy vẫn luôn mang trong mình ngọn lửa thiêng liêng, sẵn sàng dâng hiến tuổi xuân cho tự do nước nhà. Nghệ thuật tuồng, với ngôn ngữ sân khấu đặc sắc, đã tái hiện một cách sống động những hình tượng bất tử ấy, đưa câu chuyện của họ vượt khỏi khuôn khổ thời gian để trở thành niềm tự hào của muôn thế hệ.

Tuồng đã tôn vinh họ như thế nào? 

Tuồng, với chất bi hùng và lối kể chuyện đặc trưng, không chỉ tái hiện những trang sử hào hùng mà còn đi sâu khắc họa những cung bậc cảm xúc của nhân vật. Trên sân khấu, mỗi động tác, mỗi câu thoại là lời tự sự của quá khứ, đồng thời là một lưỡi dao cứa vào tâm trí người xem, khiến họ sống trọn với những cảm xúc mãnh liệt nhất: tự hào trước khí phách anh hùng, cay đắng trước những mất mát hy sinh, xót xa khi chứng kiến những gian truân thầm lặng của người chiến sĩ. Những câu chuyện được chọn để đưa lên sân khấu tuồng đều mang trong mình sự kịch tính cao độ, đưa khán giả đi qua từng chặng đường của người anh hùng trẻ tuổi – từ những phút giây uất ức, ngùn ngụt chí căm thù, đến khoảnh khắc vinh quang chiến thắng quân thù hay nỗi đau đớn quật cường khi hy sinh vì đại nghĩa.

“Trần Quốc Toản ra quân” là một trích đoạn điển hình. Giữa thời khắc nguy biến của đất nước khi quân Nguyên tràn xuống phương Nam, Trần Quốc Toản, một chàng thiếu niên tuổi 16, mang trong mình chí lớn mà không được phép dự hội nghị Bình Than bàn việc nước. Bất đắc chí và sẵn hừng hực nỗi căm phẫn với kẻ thù, chàng bóp nát quả cam trong tay rồi tự chiêu mộ binh sĩ, đề cờ “Phá cường địch, báo hoàng ân”, đích thân cầm quân ra trận và lập được nhiều chiến công hiển hách. Kể lại câu chuyện của một chàng trai trẻ tuổi ra quân, vở tuồng mang đậm chất sử thi hào hùng nhưng có lẽ cũng gợi lên trong lòng nhiều khán giả một nỗi xót xa khó diễn tả. Chàng trai ấy lựa chọn mang trên mình trọng trách quốc gia khi tuổi đời còn rất trẻ. Sự hy sinh của tuổi trẻ luôn là điều khiến lòng người day dứt, nhưng cũng chính điều đó tạo nên khoảnh khắc rực rỡ nhất trong những trang sử dân tộc.

Cũng mang màu sắc kịch tính và thêm phần bi thương là vở “Tình mẹ”, tái hiện cuộc đời Lê Viết Thuật – người chiến sĩ cách mạng thời kỳ Xô Viết Nghệ Tĩnh. Nếu “Trần Quốc Toản ra quân” là ngọn lửa rực cháy giữa chiến trường thì “Tình mẹ” lại là những giằng xé khôn nguôi trong lòng một người con yêu nước. Anh Lê đứng trước mẹ mình, nước mắt đầm đìa nhưng không dám nhận mẹ để bảo toàn bí mật thân phận. Anh thậm chí tự làm bỏng mặt, hủy hoại dung mạo để thay đổi danh tính, chấp nhận cái đau đớn thể xác tột cùng để giữ vững lý tưởng. Tinh thần cách mạng rực sáng nhất là khi anh bị giặc tra tấn, nhưng đó cũng là lúc bi kịch lên đến đỉnh điểm. Một người trẻ tuổi, đáng lẽ có thể sống một cuộc đời bình thường như bao người khác, lại chọn con đường khổ đau nhất để đấu tranh. Tấm lòng kiên trung của người chiến sĩ trẻ được đặt trong bối cảnh một câu chuyện nhuốm màu đau thương khiến sự hy sinh trở nên vĩ đại hơn bao giờ hết.

Ngoài việc tạo nên những cung bậc cảm xúc mãnh liệt, tuồng còn đặc biệt trung thành với lịch sử khi tái hiện những anh hùng trẻ tuổi. Không giống như tuồng cổ với lối hóa trang cách điệu, tuồng lịch sử giữ nguyên những đặc trưng của nhân vật để khán giả có thể cảm nhận họ như những con người thực, từng tồn tại và từng chiến đấu trong quá khứ.

Trần Quốc Toản, khi bước ra sân khấu, không mang mặt nạ hay lối vẽ mặt cầu kỳ như các nhân vật trong tuồng truyền thống. Chàng khoác lên mình bộ y phục của một quý tộc trẻ tuổi thời Trần, thể hiện xuất thân cao quý và gia phong nền nếp, trong khi ánh mắt và giọng nói lại toát lên sự cương nghị, mạnh mẽ của một người sinh ra không phải để hưởng lạc mà để cống hiến cho giang sơn. 

Anh Lê trong “Tình mẹ” lại mang một dáng vẻ khác. Không trang phục lộng lẫy, không chiến bào hào nhoáng, anh chỉ khoác trên mình chiếc áo xanh giản dị đại diện cho người chiến sĩ cộng sản. Lối diễn của nhân vật này cũng tiết chế hơn, lời thoại ít chất cường điệu như tuồng cổ mà gần với kịch hiện đại hơn. Đó là sự tôn trọng dành cho lịch sử, để khi khán giả nhìn vào, họ không còn cảm giác đang xem một vở diễn mà như thể đang tận mắt chứng kiến một câu chuyện có thật – câu chuyện về một con người đã thực sự tồn tại, thực sự chiến đấu, thực sự hy sinh.

Có thể nói, chính sự kết hợp giữa câu chuyện bi hùng, cung bậc cảm xúc mãnh liệt, cùng với sự trung thành với lịch sử đã làm nên sức sống mãnh liệt của những vở tuồng tôn vinh anh hùng trẻ tuổi. Trên sân khấu tuồng, những thiếu niên hào kiệt như Trần Quốc Toản, những chiến sĩ cách mạng như Lê Viết Thuật là hình tượng bất diệt, là biểu tượng của ý chí kiên cường và lòng yêu nước, sống mãi trong lòng khán giả và trong tâm hồn dân tộc.

“Than hồng đang âm ỉ cháy
Nay mai lửa dậy khắp nơi”

Lịch sử luôn vận động, và thế hệ trẻ hôm nay cũng đang gánh trên vai trọng trách kế tục hào khí cha ông. Nghệ thuật tuồng, với sứ mệnh thiêng liêng của mình, không chỉ ca ngợi quá khứ, mà còn khơi gợi niềm tin, hun đúc tinh thần yêu nước cho những lớp người tiếp nối.