Nữ Quyền Trong Nghệ Thuật Truyền Thống Và Tuồng

Làn sóng nữ quyền lần đầu tiên được thổi bùng ở phương Tây vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20; khi ấy, hai chữ “nữ quyền” (feminism) mới chính thức xuất hiện. Vậy mà, ở nước Nam, tinh thần mạnh mẽ, ý chí sắt son của người phụ nữ đã có tự bao giờ, xuất hiện trong những áng văn chương, những loại hình nghệ thuật cổ. Trong đó, không thể không kể đến Tuồng cổ. Hình ảnh người phụ nữ trong Tuồng đa dạng mà sâu sắc. An Tư công chúa, Đào Tam Xuân, Mai Hương (Thiếu Phụ Nam Xương), Mộc Quế Anh… mỗi nhân vật lại mang một tính cách, một số phận riêng, nhưng nhìn chung, họ đều mang nét điển hình của người phụ Việt Nam: kiên cường, bất khuất, anh dũng.

Xã hội phong kiến xưa buộc chặt người phụ nữ với “tam tòng tứ đức”, cả đời sống vì chồng con, giữ gìn tiết hạnh. Những quy chuẩn, lễ nghi hà khắc khiến họ chẳng thể dấn thân thực hiện nghĩa lớn, thế giới rộng lớn chỉ thu gọn vẻn vẹn trong chốn khuê phòng.

Ấy vậy mà khi đất nước nguy nan, giặc ngoại xâm tiến vào bờ cõi, chữ “tòng”, chữ “đức” chẳng thể trói được tinh thần anh dũng, quyết tâm chiến đấu xả thân vì đất nước. Trong nghệ thuật tuồng không thiếu những người phụ nữ mặc giáp ra chiến trường, mạnh mẽ, kiên trung chẳng kém đấng nam nhi. Nhiều tác phẩm là bản hùng ca về người phụ nữ, đưa hình tượng người phụ nữ trở nên lớn lao, cất tiếng nói bảo vệ, trân trọng họ hơn bao giờ hết.

Nhân vật Đào Tam Xuân trong vở diễn cùng tên là một người phụ nữ độc lập, tự ý thức được sức mạnh và mong muốn của bản thân, mang phong thái đĩnh đạc, tự tin, bản lĩnh hiếm thấy trong một xã hội trọng nam khinh nữ. Khi chứng kiến cảnh đất nước loạn lạc, nhân dân lầm than trước những cuộc xâm lược từ ngoại bang, Đào Tam Xuân đã khảng khái xin được sát cánh cùng chồng trấn thủ biên thùy, thay vì an phận nơi trướng rủ màn che.

Cũng một lòng chinh chiến vì đất nước, nhân vật Mai Hương trong vở tuồng “Thiếu phụ Nam Xương” được khắc họa là một nữ tướng tận trung báo quốc. Được dàn dựng theo “Chuyện Người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ, nhưng kết thúc của vở diễn được cải biên, trở nên hùng tráng và càng thêm tôn vinh người phụ nữ. Sau sự hiểu lầm về “cái bóng”, nàng bị chồng nghi ngờ không chung thủy, vì thế bỏ đi tự vẫn, may mắn được nhà sư cứu giúp, truyền dạy võ công. Sau này nàng trở thành nữ tướng oai nghiêm trên chiến trường, đánh bại quân giặc bảo vệ đất nước. Từ một người phụ nữ tảo tần hy sinh cho chồng con, Mai Hương đã đứng lên, hy sinh vì nghĩa lớn.

Hay như nhân vật Mộc Quế Anh trong vở diễn “Mộc Quế Anh dâng cây”, nàng một thân nữ nhi nhưng lại là trại chủ sơn trại, văn thao võ lược, là một nữ hiệp mạnh mẽ dũng cảm. Trên sân khấu, Mộc Quế Anh hiện lên là một người phụ nữ độc lập, chủ động trong tình yêu. Nhưng khi đất nước đương lúc nguy nan, nàng sẵn sàng dâng gỗ giáng hương – cây gỗ quý mang ý nghĩa đặc biệt với nàng – giúp đánh đuổi giặc ngoại xâm. Tình riêng gác lại, nghĩa lớn lên ngôi, vậy mới thấy tấm lòng tận trung báo quốc, tình yêu quê hương đất nước của Mộc Quế Anh lớn lao đến nhường nào.

Người xưa quan niệm đấng nam chi phải có “chí tang bồng”, mang chí lớn tung hoành ngang dọc. Nhưng khi thưởng thức nghệ thuật Tuồng, ta lại thấy ý chí mạnh mẽ ấy xuất hiện ở những người phụ nữ vốn bị coi là “liễu yếu đào tơ”. Chí lớn chẳng quản phận nữ nhi, mặc giáp, cầm kiếm, lên lưng ngựa xông pha trận mạc, ấy là chí khí anh hùng, tinh thần hào sảng mà nghệ thuật Tuồng muốn truyền tải, đồng thời cũng là biểu tượng bất diệt của nữ quyền trong lịch sử dân tộc.